L4 na wypalenie zawodowe: Czy można je dostać i jak to zrobić?

Czym jest wypalenie zawodowe? Definicja i uznanie przez WHO

Wypalenie zawodowe to stan wynikający z długotrwałego stresu w miejscu pracy. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje je za poważne zagrożenie dla zdrowia. Warto podkreślić, że WHO nie klasyfikuje wypalenia jako choroby. Jest to syndrom zawodowy, czyli zespół objawów związanych z pracą.

Syndrom ten charakteryzuje się trzema głównymi wymiarami. Pierwszy to uczucie wyczerpania lub braku energii. Drugi to zwiększony dystans psychiczny do pracy lub negatywne uczucia z nią związane. Trzeci wymiar to poczucie obniżonej skuteczności zawodowej. Wypalenie jest reakcją organizmu na przewlekły stres, z którym dana osoba nie potrafi sobie skutecznie poradzić.

Wypalenie zawodowe to syndrom wynikający z chronicznego stresu w miejscu pracy, z którym nie udało się skutecznie sobie poradzić.

WHO wpisało wypalenie zawodowe do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11 w 2019 roku. Klasyfikacja ta zaczęła obowiązywać globalnie od 1 stycznia 2022 roku. Polska ma czas na pełną implementację ICD-11 do końca 2026 roku. Wypalenie znajduje się w rozdziale dotyczącym problemów związanych z zatrudnieniem lub bezrobociem.

Jak rozpoznać objawy wypalenia zawodowego?

Rozpoznanie wypalenia zawodowego wymaga zwrócenia uwagi na sygnały wysyłane przez organizm. Objawy mogą dotyczyć sfery fizycznej, psychicznej i behawioralnej. Ignorowanie pierwszych symptomów jest ryzykowne. Może prowadzić do poważniejszych problemów zdrowotnych.

Do najczęstszych objawów należą:

• Przewlekłe zmęczenie i brak energii.
• Problemy ze snem (bezsenność, nadmierna senność).
• Trudności z koncentracją i pamięcią.
* Bóle głowy, mięśni, problemy żołądkowe.
• Poczucie cynizmu i negatywne nastawienie do pracy.
• Utrata motywacji i zaangażowania.
• Poczucie braku osiągnięć i kompetencji.
• Drażliwość, wybuchy złości lub płaczu.
• Izolowanie się od współpracowników i bliskich.

Wypalenie zawodowe często współwystępuje z innymi problemami zdrowia psychicznego. Może być powiązane z depresją, zaburzeniami lękowymi czy zaburzeniami psychosomatycznymi. Dlatego ważna jest konsultacja ze specjalistą w celu postawienia trafnej diagnozy.

Ignorowanie pierwszych sygnałów może prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowotnych.

Skala problemu w Polsce: Statystyki i przyczyny

Problem wypalenia zawodowego w Polsce jest znaczący. Polacy należą do najbardziej zapracowanych narodów. Według danych OECD, w 2021 roku przepracowaliśmy średnio 1830 godzin. To znacznie więcej niż na przykład w Niemczech (średnio 1349 godzin) czy Wielkiej Brytanii (średnio 1497 godzin). Długi czas pracy sprzyja przewlekłemu stresowi.

Porównanie średniej rocznej liczby godzin pracy w wybranych krajach (dane OECD za 2021 r.)

Różne badania wskazują na dużą skalę problemu wypalenia w Polsce. Niektóre szacunki mówią, że doświadcza go nawet co czwarty (25%) lub co trzeci (30%) pracujący Polak. Inne badania podają, że aż 70% Polaków odczuwa objawy wypalenia. Z kolei według jednego z raportów, 78,3% aktywnych zawodowo Polaków doświadczyło co najmniej jednego objawu w ciągu ostatniego roku. Problem nasilił się również w związku z pandemią COVID-19.

Na wypalenie szczególnie narażone są osoby pracujące w zawodach wymagających dużego zaangażowania emocjonalnego i kontaktu z ludźmi. Przykładem mogą być pracownicy ochrony zdrowia. Badania pokazują, że nawet 44% lekarzy doświadcza objawów wypalenia zawodowego.

Czy można dostać L4 bezpośrednio na wypalenie zawodowe? Stan prawny

Czy można otrzymać zwolnienie lekarskie (L4) z powodu samego wypalenia zawodowego? Odpowiedź brzmi: nie bezpośrednio. Polskie prawo pracy i system ubezpieczeń społecznych nie uznają wypalenia zawodowego za jednostkę chorobową. Jest ono klasyfikowane jako syndrom zawodowy.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, która wciąż jest powszechnie stosowana w Polsce, nie ma kodu dedykowanego wypaleniu zawodowemu. Również w nowej klasyfikacji ICD-11, mimo uwzględnienia wypalenia, nie jest ono traktowane jako choroba dająca podstawę do wystawienia L4. W wykazie chorób ZUS nie znajdziemy pozycji "wypalenie zawodowe".

Oficjalnie nie dostaniesz zwolnienia lekarskiego (L4) z kodem diagnozy wskazującym bezpośrednio na wypalenie zawodowe. Pojawiające się czasem informacje o możliwości uzyskania L4 na wypalenie od 2022 roku mogą wprowadzać w błąd. Wynikają one z faktu wejścia w życie ICD-11, ale nie zmienia to statusu wypalenia jako syndromu, a nie choroby.

W mojej ocenie, te publikacje [o L4 od 2022] wprowadzają ludzi w błąd.

Jak uzyskać zwolnienie lekarskie (L4) przy wypaleniu zawodowym?

Mimo że nie można dostać L4 na samo wypalenie zawodowe, istnieje możliwość uzyskania zwolnienia lekarskiego. Dzieje się tak, gdy przewlekły stres i wypalenie prowadzą do rozwoju konkretnych problemów zdrowotnych. Lekarz może wystawić L4 z powodu objawów lub chorób będących skutkiem wypalenia.

Co należy zrobić, jeśli podejrzewasz u siebie wypalenie i czujesz, że potrzebujesz przerwy od pracy?

1. Skonsultuj się z lekarzem: Pierwszym krokiem powinna być wizyta u lekarza pierwszego kontaktu (rodzinnego) lub psychiatry.
2. Opisz dokładnie objawy: Podczas wizyty szczegółowo opowiedz o swoich dolegliwościach. Wymień objawy fizyczne (np. bezsenność, bóle głowy, kołatanie serca) i psychiczne (np. lęk, smutek, brak energii, problemy z koncentracją). Podkreśl, jak wpływają one na Twoje codzienne funkcjonowanie i zdolność do pracy.
3. Lekarz postawi diagnozę: Lekarz na podstawie wywiadu i ewentualnych badań postawi diagnozę. Może to być na przykład reakcja na ciężki stres (kod ICD-10: F43), zaburzenia adaptacyjne, epizod depresyjny (F32), zaburzenia lękowe (F41) lub inne schorzenia somatyczne związane ze stresem.
4. Otrzymasz L4 na konkretną chorobę: Jeśli lekarz uzna, że Twój stan zdrowia uniemożliwia Ci pracę, wystawi zwolnienie lekarskie (e-ZLA). Na zwolnieniu zostanie wpisany kod choroby zgodny z postawioną diagnozą, a nie "wypalenie zawodowe".

W procesie diagnozowania i leczenia skutków wypalenia pomocna może być również konsultacja z psychologiem. Choć psycholog nie wystawi L4, może pomóc zdiagnozować problem, zaoferować wsparcie terapeutyczne i przygotować Cię do wizyty u psychiatry. Opinia psychologa bywa przydatna dla lekarza psychiatry.

Pamiętaj, że ostateczna decyzja o potrzebie wystawienia zwolnienia lekarskiego zawsze należy do lekarza.

Kto może wystawić L4? Różnice między psychologiem a psychiatrą

W kontekście uzyskiwania zwolnienia lekarskiego (L4) ważne jest rozróżnienie kompetencji psychologa i psychiatry. Tylko lekarz medycyny posiadający odpowiednie uprawnienia z ZUS może wystawić L4. Oznacza to, że psycholog ani psychoterapeuta nie mogą tego zrobić.

• Psycholog: Jest specjalistą w dziedzinie psychologii. Posiada wiedzę o funkcjonowaniu ludzkiej psychiki. Może prowadzić diagnozę psychologiczną, udzielać porad, prowadzić terapię i wystawiać opinie. Psycholog nie jest lekarzem, dlatego nie przepisuje leków i nie wystawia zwolnień lekarskich.
• Psychiatra: Jest lekarzem medycyny ze specjalizacją w psychiatrii. Diagnozuje i leczy choroby oraz zaburzenia psychiczne. Ma uprawnienia do przepisywania leków (wystawiania recept) oraz do orzekania o czasowej niezdolności do pracy, czyli wystawiania zwolnień lekarskich (L4).

Zatem, jeśli Twój stan psychiczny związany z wypaleniem zawodowym wymaga zwolnienia lekarskiego, powinieneś udać się do lekarza psychiatry. Może to być również lekarz rodzinny, który w razie potrzeby skieruje Cię do specjalisty.

Jak długo można przebywać na L4 z powodu problemów psychicznych?

Zwolnienie lekarskie wystawione przez psychiatrę lub innego lekarza z powodu problemów psychicznych (np. depresji, zaburzeń lękowych będących skutkiem wypalenia) podlega ogólnym zasadom. Pracownik może przebywać na zwolnieniu lekarskim maksymalnie przez 182 dni w ciągu roku kalendarzowego.

Po upływie 182 dni, jeśli pracownik nadal nie jest zdolny do pracy, ale dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie tej zdolności, może ubiegać się o świadczenie rehabilitacyjne. Świadczenie to może być przyznane na okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, jednak nie dłużej niż przez 12 miesięcy.

Warto wiedzieć, że istnieją wyjątki od limitu 182 dni. Dotyczą one na przykład niezdolności do pracy spowodowanej gruźlicą lub przypadającej w okresie ciąży. W tych przypadkach okres pobierania zasiłku chorobowego może być dłuższy.

Podczas przebywania na L4 pracownikowi przysługuje wynagrodzenie chorobowe lub zasiłek chorobowy. Standardowo wynosi on 80% podstawy wymiaru wynagrodzenia. Wyjątkiem jest m.in. niezdolność do pracy w czasie ciąży, kiedy zasiłek wynosi 100%.

Jak leczyć i zapobiegać wypaleniu zawodowemu?

Uzyskanie zwolnienia lekarskiego to często konieczny krok, aby odpocząć i nabrać dystansu. Jednak L4 samo w sobie nie rozwiązuje problemu wypalenia zawodowego. Kluczowe jest podjęcie działań terapeutycznych i wprowadzenie zmian w życiu zawodowym i osobistym.

Leczenie wypalenia zawodowego i jego skutków może obejmować:

• Psychoterapię: Rozmowy z psychologiem lub psychoterapeutą pomagają zrozumieć przyczyny problemu, nauczyć się radzić ze stresem i zmienić negatywne wzorce myślenia.
• Farmakoterapię: W przypadku współistniejącej depresji lub zaburzeń lękowych psychiatra może zalecić leki.
• Odpoczynek i regenerację: Niezbędny jest czas na odpoczynek, sen i aktywności, które sprawiają przyjemność.
• Zmianę stylu życia: Wprowadzenie zdrowej diety, regularnej aktywności fizycznej i technik relaksacyjnych.
• Zmiany w pracy: Czasem konieczne jest obniżenie obciążenia pracą, zmiana zakresu obowiązków, a nawet zmiana miejsca pracy.

Równie ważna jak leczenie jest profilaktyka wypalenia zawodowego. Co możesz zrobić, aby mu zapobiegać?

• Dbaj o równowagę między pracą a życiem prywatnym (work-life balance).
• Ustalaj realistyczne cele i priorytety.
• Naucz się asertywności i odmawiania przyjmowania nadmiernej liczby zadań.
• Regularnie rób przerwy w pracy.
• Znajdź czas na hobby i relaks.
• Buduj wspierające relacje z bliskimi i współpracownikami.
• Rozwijaj umiejętności radzenia sobie ze stresem.

Pracodawcy również odgrywają istotną rolę w zapobieganiu wypaleniu. Mogą tworzyć zdrowe środowisko pracy, dbać o rozsądne obciążenie pracowników, promować otwartą komunikację i oferować wsparcie psychologiczne.

Podsumowanie: Kluczowe informacje o L4 i wypaleniu zawodowym

Podsumowując najważniejsze kwestie dotyczące zwolnienia lekarskiego (L4) i wypalenia zawodowego:

• Wypalenie zawodowe jest syndromem związanym z pracą, a nie chorobą w rozumieniu polskich przepisów.
• Nie można uzyskać L4 bezpośrednio na wypalenie zawodowe (brak odpowiedniego kodu choroby).
• Można otrzymać L4 z powodu chorób lub objawów będących skutkiem wypalenia, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy reakcja na stres.
• Zwolnienie lekarskie w takim przypadku może wystawić lekarz psychiatra lub lekarz innej specjalności (np. rodzinny) na podstawie diagnozy konkretnej jednostki chorobowej.
• Psycholog nie ma uprawnień do wystawiania L4, ale może pomóc w diagnozie i terapii.
• Maksymalny czas przebywania na L4 wynosi 182 dni w roku (z możliwością przedłużenia przez świadczenie rehabilitacyjne).
• Leczenie wypalenia wymaga kompleksowego podejścia, w tym terapii, odpoczynku i często zmian w środowisku pracy.
• Profilaktyka, obejmująca dbanie o równowagę i radzenie sobie ze stresem, jest kluczowa.

Jeśli odczuwasz objawy wypalenia zawodowego, nie lekceważ ich. Skonsultuj się ze specjalistą – lekarzem lub psychologiem. Odpowiednio wczesna reakcja może zapobiec poważnym konsekwencjom zdrowotnym i pomóc odzyskać satysfakcję z życia zawodowego i osobistego.